تارخچه دوبله در ایران

تا زمان نمایش اولین فیلم ناطق (۱۹۲۷ م‌) سینما نوعی وسیله سرگرمی و شاید صنعتی فرض می‌شد و این‌که مخترعان سینما می‌دانستند که اختراع آنها ناقص است، هر چند اولین فیلمبرداری‌های برادران لومیر به آغاز عصر سینمای «صامت» منجر شد، اما نکته همین جاست: سینمای صامت سینمایی بود که از صدا در شکل کنونی آن بی‌بهره بود و تلاش‌های مخترعانی مثل ادیسون برای ساخت دستگاه ضبط صوت، نشان می‌دهد که آنها در پی رفع این نقیص بودند. دستگاهی نیاز بود که بتوان صدای فیلم را روی آن ضبط کرد؛ البته همان موقع هم آدم‌های عاقلی بودند که می‌فهمیدند بین صدای سر صحنه و صدایی که در استودیو روی فیلم آمده، از لحاظ کیفیت تفاوت‌های روشنی هست. چنین بود که چاپلین تنها سکانس ناطق در فیلم «عصر جدید» را در استودیو صداگذاری کرد.

مسأله این بود ‌که یافتن راه حل مناسب برای صداگذاری قدری طول کشید. بعد از نمایش اولین فیلم ناطق، دوران جالبی آغاز شد. «بونوئل» تعریف می‌کند که چطور در هالیوود از هر فیلم، نسخه‌های متعددی به زبان انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی تولید می‌شد. برای این کار، فیلمنامه در اختیار بازیگرانی قرار می‌گرفت که انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی زبان بودند و هر گروه، فیلم را به زبان خود تولید می‌کرد ولی زیاد طول نکشید که تکنیک صداگذاری (دوبله) ابداع شد. از این طریق براحتی می‌شد گفتار مورد نظر را با کیفیت بهتر از صدای سر صحنه روی فیلم قرار داد.
البته باید به این موضوع اشاره کنیم که ماجرای صدای فیلم به همین راحتی پیش نرفت. تا سال‌ها مشکل همزمانی صدا و فیلم، معضلی حل نشدنی به نظر می‌رسید. در ایران بعد از نمایش فیلم «دختر لر» در ایران، سینماگران مدت‌ها با این معضل دست و پنجه نرم می‌کردند.
در آن زمان، یک پرده فیلم باید در یک نوبت دوبله می‌شد. هیچ تکنیکی برای تکه‌تکه کردن فیلم وجود نداشت و جملات باید بموقع ادا می‌شدند که با موسیقی فیلم تداخل پیدا نکند.

صنعت دوبله در کشور ما قدمتی شصت و چند ساله دارد. جالب اینجاست که در دهه ۳۰ به دلیل محدودیت‌های فنی، دوبله فارسی تعدادی از فیلم‌های خارجی در کشورهایی مثل ایتالیا، ترکیه و آلمان صورت می‌گرفت اما به سرعت با همت سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به سینما از جمله مرحوم کوشان  امکان دوبله در ایران فراهم شد. از همان ابتدا صداگذاری فیلم، جنبه‌ای جدی و هنری داشت. بهترین دوبلورهای آن زمان، فارغ‌التحصیلان تئاتر بودند.
تئاتر، به دوبلور چند مهارت می‌بخشید:

اول فن بیان دوبلور باید می‌توانست شمرده، واضح، سلیس و روشن سخن بگوید. این کاری بود که هنرجویان تئاتر با آن آشنا می‌شدند.

دوم لحن بیان که عبارت بود از فراز و فرود بموقع در سخن و نمایش احساسات مختلف. که در واقع باید مدیریت میشد.
چنین بود که حرفه‌ای به نام مدیر دوبلاژ پدید آمد. در کشور ما این شغل جایگاه خاصی پیدا کرد. دوبلورهای جوان تحت آزمایش‌ها و آموزش‌های سفت و سختی قرار می‌گرفتند.
در نظر داشته باشیم که در آن زمان، استودیوی ضبط از ابتدایی‌ترین وسایل رفاهی مثل کولر یا بخاری محروم بوده و دوبلورها مجبور بودند در سرمای زیر صفر یا گرمای بالای ۳۸ درجه ساعت‌ها کار کنند!
ظرافت‌های دوبله
از سال ۱۳۴۷ شمسی که تلویزیون ملی ایران راه افتاد، واحد دوبلاژ سیما نیز افتتاح شد. تاریخچه این واحد بسیار قابل توجه است. گروهی از بنام‌ترین دوبلورهای فارسی در طول ۵۰ سال در این واحد فعال بوده‌اند و آثاری به یادماندنی خلق کرده‌اند. این فعل را از این جهت به کار می‌برم که کار صداگذاری در ایران از جهاتی با تمام مشاغل مشابه در جهان متفاوت است.
مراحل دوبله به این صورت است که پس از انتخاب فیلم و ترجمه دقیق دیالوگ‌ها و تطبیق چندباره با متن، فیلم به مدیر دوبلاژ سپرده می‌شود و مدیر دوبلاژ روی متن کار می‌کند. مثلا در گویش انگلیسی عبارات و اصطلاحات زیادی است که برای مخاطب ایرانی نامفهوم است. مدیر دوبلاژ به جای این جملات با رعایت امانت معادل فارسی می‌نشاند و در مواردی از ضرب‌المثل‌های فارسی استفاده می‌کند به عبارت بهتر آن را باز تولید می‌کند.